Gerichtskretscham, Heidrich’s Gasthof, Gasthof zum Hirschstein.
Adres do 1945: Querbach 17
Adres po 1945: Przecznica 25(?)
Chyba największy budynek jaki kiedykolwiek stał we wsi.
Zanim przejdę do kartek, krótka dygresja historyczna na temat Przecznicy, gdyż mówiąc o Karczmie Sądowej, dotykamy – jak sądzę – samych początków istnienia wsi. A że mamy o nich bardzo mało informacji źródłowych, proszę o traktowanie poniższego wywodu jako hipotezy.
Gdy powstaje Przecznica, istnieje już większość okolicznych wsi, np. Rębiszów (Rabishau), Gierczyn (Giehren), Proszowa (Kunzendorf). Ich powstawanie przypadało na XIII-XIV wiek i wynikało z różnych przyczyn. Rębiszów powstał pewnie w ramach postępu osadnictwa z przedgórza w stronę gór wzdłuż cieków wodnych. Gierczyn – z powodu odkrycia złóż cyny. Proszowa – jako wieś na Starym Trakcie Jeleniogórsko-Żytawskim chroniona z grodu zbudowanego na górze Urwista.
Powstanie Przecznicy być może łączy te wszystkie trzy wątki, ulokowana jest bowiem w miejscu przecinania się dwóch kierunków osadniczych: wzdłuż Mrożynki i Przecznickiego Potoku z północy na południe oraz wzdłuż średniowiecznej drogi handlowej na osi wschód-zachód oraz w miejscu, gdzie na przełomie XV i XVI wieku górnicy posuwający się w swych poszukiwaniach od strony Gierczyna odkryli cenne złoża.
Ale wydaje się, że najpierw chodziło o obsługę podróżnych, bowiem pierwsze wzmianki o Przecznicy mówią o gospodzie położonej na trakcie handlowym, a dopiero później o złożach rud cyny czy kobaltu.
O dokładnej lokalizacji tej pierwszej gospody nic nie wiemy, ale wydaje się prawdopodobne, że mogły to być okolice późniejszej Karczmy Sądowej, bowiem żadne źródła nie wspominają o innej gospodzie w Przecznicy bezpośrednio przy drodze wschód-zachód. I być może z racji starszeństwa gospoda ta zaczęła z czasem pełnić funkcje karczmy sądowej, czyli miejsca odbywania się sądów, rozstrzygania sporów i lokalnych zebrań. Słabe to przesłanki, ale nie niemożliwe.
Koniec dygresji historycznej. Początek dygresji lingwistycznej:
Słowo kretscham, choć czytane i pisane wyraźnie po niemiecku, brzmi nam bardzo swojsko. I słusznie, bo pochodzi ono z języka słowiańskiego – cytując Aleksandra Brucknera, wywodzi się ono od słowa krczag oznaczającego dzban. A do niemieckiego przeszło pewnie z serbsko-łużyckiego krcma. Nie jedyny to przypadek pokazujący, że wpływy językowe szły w obu kierunkach.
Wracam do przecznickiej karczmy. Chronik Querbach mówi o pożarze Karczmy Sądowej w dniu 28 września 1789 roku. Na jej miejscu na początku XIXw. – prawdopodobnie w 1803r. – powstał budynek, którego wizerunek znamy z dwudziestowiecznych pocztówek.
Najstarsza kartka w mojej kolekcji z widokiem Karczmy Sądowej została nadana 27 lipca 1902 roku (zakładam, że data ze stempla jest poprawna i że to nadawca się pomylił, pisząc ręcznie VI).
Z tego samego roku pochodzi i ta wieloobrazkowa kartka nadana 3 listopada. W jej lewym górnym roku znajduje się to samo zdjęcie, które znamy już z poprzedniej pocztówki.
I jeszcze raz zdjęcie to wykorzystano na pocztówce nadanej ponad 10 lat później (obieg 21 sierpnia 1913r.).
Na kartkach tych budynek nosi nazwę Gasthof zum Hirschstein, czyli Gospoda pod Jelenią Skałą. Prawdopodobnie napis ten znajduje się nad wejściem – na pocztówkach jest jednak mało czytelny. Nie wiemy, kim byli ludzie pozujący do zdjęcia – może właściciele, których nazwisk jeszcze nie znamy. Proszę zwrócić uwagę na rozmiar drzewek rosnących przy wejściu głównym – młodziutkie jeszcze, posadzone pewnie zaledwie parę lat wcześniej. Będą pomocne w datowaniu paru innych kartek bez obiegu.
Kolejny wizerunek gospody pochodzi z kartki nadanej w 1911r.
Sądząc po drzewkach, zdjęcie nie wydaje się dużo późniejsze od przedniego. Dzięki tej kartce poznajemy nazwisko właściciela – niejakiego Otto Heidricha. Budynek nazywa się wtedy Gospoda Heidricha pod Jelenią Skałą. Nie widać, czy nazwa obiektu nad wejściem również się zmieniła.
Pozujący do zdjęcia człowiek z rowerem nie znalazł się tam przypadkowo. Pod tym adresem miały miejsce wydarzenia związane z przecznickim Radfahrverein, czyli towarzystwem cyklistów (lub klubem kolarskim mówiąc po dzisiejszemu) powstałym 30 stycznia 1910 roku. Być może Otto Heidrich był członkiem tego towarzystwa i to on pozuje ze swoim wehikułem do zdjęcia?
Widok dolnej części wsi na głównym zdjęciu pokazuje, jak duży był to obiekt na tle okolicznych domostw.
Kolejna chronologicznie pocztówka została nadana 3 sierpnia 1917r., czyli w trakcie Wojny Światowej. Wieloobrazkowa kartka pokazuje nieco tylko późniejszy od poprzedniego wizerunek budynku.
Drzewka przed wejściem tylko nieco urosły. Przed domem ponownie pozują elegancko ubrani ludzie. W nazwie obiektu widzimy i Gasthof zum Hirschtein i Gerichtskretscham, a właścicielem jest nadal Otto Heidrich.
Z lat 1917-1937 nie mam żadnej pocztówki z obiegiem, ale można je orientacyjnie datować po drzewach właśnie.
Kartka z tego samego okresu, co poprzednia
Na jej odwrocie informacja o Przecznicy i gospodzie. Ma już przypisany numer telefonu, co stało się w 1910r. Czyli kartka pochodzi pewnie z wczesnych lat drugiego dziesięciolecia XX wieku.
Na poniższej kartce widzimy obrazek pewnie z początku lat dwudziestych. Drzewka podrosły. Na tle budynku pozuje trzynaście osób, koń z bryczką o motor.
Budynek wraca do nazwy Gerichtskretscham, a Gospoda pod Jelenią Skałą wędruje w nawias.
Grupka osób w powiększeniu. Dostojni państwo za stołem to być może właściciel z rodziną?
Kolejna kartka została nadana 15 czerwca 1937 roku. Nazwa Gerichtskretshcam pozostała, ale właścieciel zmienił się na właścicielkę. Jest nią teraz Emma Weisig (w innych źródłach pisana Weßig).
Przerwę w kartkach pomiędzy początkiem lat dwudziestych a 1937 rokiem wypełnia nieco Kronika.
W 1931 roku posiadłość zostaje zlicytowana. Czyli musiała popaść w długi. Czy właścicielem był wtedy jeszcze Otto Heidrich i to jemu biznes nie poszedł?
Karczmę na licytacji kupuje Emma Weisig, ale wydzierżawia ją i przez parę lat rolę gospodarza pełni Otto Freund. Około roku 1936 biznes przejmuje Helmut Weisig (mąż? syn?) i pozostaje właścicielem karczmy już do końca wojny.
Z lat 1937-1940 pochodzi kolejna pocztówka
Przed domem stoi samochód. Według spisu z 1936r. Helmut Weisig jest jednym z ośmiu posiadaczy automobilów w Przecznicy.
Ciekawa jest druga strona kartki
Odcyfrowując zatartą nieco pieczęć:
Nationalsozialistischer Reichskriegerbund (Kyffhäuserbund) e.V. / Kreiskriegerverband Löwenberg / Kriegerkameradschaft Querbach czyli
Narodowosocjalistyczna Federacja Wojowników (ew. Żołnierzy) Rzeszy Stowarzyszenie Rejestrowe / Stowarzyszenie Wojowników Okręgu Lwówek / Braterstwo (ew. Koleżeństwo lub Bractwo) Przecznica
Federacja Stowarzyszeń Rzeszy Kyffhäuserverband to organizacja skupiająca weteranów wojen i rezerwistów powstała w 1900r. Nazwę Kyffhäuser wzięła od pomnika Cesarza Wilhelma (polska nazwa „Pomnik Kyffhäuser”) zbudowanego w końcówce XIXw. w Turyngii na górze Kyffhäuser właśnie. Tuż przed Pierwszą Wojną organizacja ta liczyła aż 2.8 miliona członków i była jedną z najliczniejszych w Rzeszy. Po 1933r. została przejęta przez nazistów i uzyskała prawny monopol na reprezentowanie spraw weteranów w III Rzeszy. Nazwę jak na pieczątce nadano jej w 1938r. W 1943r. Hitler rozwiązał federację, a jej majątek i struktury zostały wcielone do NSDAP. W 1945r. wraz ze wszystkimi innymi nazistowskimi organizacjami została rozwiązana. Działalność została wznowiona w 1952r. jako stowarzyszenie rezerwistów promujące strzelectwo sportowe.
Wracając do pocztówki – ręczny napis „Twoja ojczyzna cię nie zapomni” może sugerować, że w imieniu przecznickiej komórki stowarzyszenia komuś tę kartkę na pamiątkę wręczono.
Kończąc historię Karczmy Sądowej: w 1946r. dotychczasowi właściciele zostają wysiedleni. 14 stycznia 1963r. budynek spłonął, a ostatnie kamienie świadczące o istnieniu Karczmy Sądowej w Przecznicy zostały uprzątnięte w 1965r.