KRONIKA PARAFII EWANGELICKIEJ W GIERCZYNIE
Przed 1300
Nieznane źródła mówią, że w Gierczynie istniała już drewniana kaplica chrześcijańska
1372
Pierwszy kościół w Gierczynie w miejscu dzisiejszego kościoła katolickiego
1517 – poł. XVII wieku
Czas Reformacji – luteranizm szybko rozprzestrzenia się na Śląsku. Wraz ze śląskimi rodami książęcymi i właścicielami największych dóbr na nową wiarę przechodzą całe parafie.
1523
Pierwsze nabożeństwa ewangelickie w Gierczynie odbywają się w tym samym kościele co katolickie
1526
Ulryk I Schaffgotsch – właściciel dóbr m.in. w Gryfowie i Mirsku – wraz całą swoją rodziną przyjmuje luteranizm
1528
Cała parafia w Gierczynie wraz z okolicznymi wsiami (m.in. Przecznica, Kotlina, Lasek, Proszowa) przechodzi na luteranizm. Nieliczni pozostali przy katolicyzmie wyznawcy pozostają w kościele do 1558r.
1552
Pastorem kościoła zostaje Johann Krause (Crusius) z Elrich
1602
Powstaje pierwszy kamienny kościół w Gierczynie – w owym czasie wyznania protestanckiego, dziś katolicki. Jego bryła wraz z dobudowaną w 1613 wieżą, drewniany sufit kasetonowy i empory pozostały do dzisiaj.
Kościół był silnie związany ze społecznością górniczą okolicy. Galerię kościoła nazwano chórem górniczym, była w nim również izba górnicza. Od końca października do środy po Wielkanocy stróż nocny miał obowiązek bić dzwonem modlitewnym codziennie o godzinie 4 rano i 9 wieczorem – był to sygnał dla górników do ruszenia do pracy.
1604
Po śmierci Joanna Krausego pastorem w Gierczynie zostaje magister Kaspar Tralles z Mirska i pełni te funkcję do 1619r.
1619
Pastorem zostaje Johannes Schwedler pełniący wcześniej funkcję kantora w kościele w Mirsku
1637-56
Czas Kontrreformacji. Habsburgowie zamknęli okoliczne kościoły protestanckie. W dobrach Schaffgotschów miało to miejsce głównie w latach 1637-39 i dotknęło kościołów w Mirsku, Proszowej i Rębiszowie. Wypędzono pastorów ewangelickich, odebrano kościoły, szkoły i plebanie oraz powołano nowych katolickich proboszczów, mimo że we wsiach katolików nie było lub byli bardzo nieliczni. Kościół w Gierczynie przeszedł formalnie ponownie w ręce katolików 25 lutego 1651, ale konflikt pomiędzy wyznaniami trwał do 1656r. kiedy zmarł ostatnim protestancki pastor Johannes Schwedler. Pochowano go w Pobiednej. W protokole przejęcie kościoła napisano: „Gierczyn należy do dóbr gryfowskich. Pastor jest obecny, ma własne gospodarstwo; otrzymał rozkaz ewakuacji. Kościół został przejęty, wprowadzony został o. Joachim Riess z zakonu cystersów. Wszystkie trzy dzwony, w tym jeden srebrny i jeden miedziany pozłacany, blaszany kielich, dwa cynowe świeczniki, obrus, komża: pożyczone pieniądze 337 marek.” Wierni ewangeliccy zostali zmuszeni do podróżowania do kościołów w sąsiednich pruskich Łużycach Górnych po drugiej stronie Kwisy, m.in. w Wieży, Pobiednej i Giebułtowie, a po 1709r. do Kościoła Łaski w Jeleniej Górze. Aby dokonywać chrztów, ślubów i pogrzebów ewangelicy musieli płacić podatek na rzecz kościoła katolickiego w Mirsku. W 1677 roku w protokole z inspekcji kościoła katolickiego w pobliskiej Proszowej należącej do parafii w Gierczynie napisano o katolikach: „Każdy, kto nie został wprowadzony do nowej wiary (ewangelickiej), tracił wiarę katolicką, ponieważ nie było nikogo, kto by go wspierał i podtrzymywał, ponieważ brakowało ofiarnej i celowej opieki duszpasterskiej. Nikt nie przychodzi do kościoła, nikt nie prosi o sakramenty, wszyscy pędzą na Łużyce. I tak samo było w materii kościoła w Proszowej i całej parafii Gierczyńskiej. Tylko nauczyciel oraz sługa kościelny Christof Zein są nadal katolikami. Nie mając nic do roboty, pobierają pensję wystarczającą na utrzymanie i to im wystarcza. Ofiara mszy nie mogła już być sprawowana w Gierczynie z powodu braku niezbędnych przyborów kościelnych i szat liturgicznych, nikt nie pragnął sakramentów ani zachęty duchowej. We wszystkich kościołach wiejskich należących do parafii jeleniogórskich zastano warunki podobne do tych w Gierczynie”
1742
W wyniku pokoju wrocławskiego kończącego pierwszą wojnę śląską Dolny Śląsk znalazł się w Prusach, ale katolikom gwarantował on zachowanie wiary i kościołów, mimo że wiernych było niewielu a mszę w wielu parafiach odprawiali przyjezdni księża. Kościół katolicki w Gierczynie również nie miał swojego proboszcza, a posługę kapłańską pełnił ksiądz z Mirska. Traktat pokojowy pozwolił ewangelikom ponownie wznosić swoje kościoły z zastrzeżeniem, że musiały być wykonane z drewna i nie mogły mieć wieży. Budowę drewnianego ewangelickiego domu modlitwy w Gierczynie w pobliżu kościoła katolickiego erygowano 12.03.1742r. a jego pierwszym pastorem został magister Gottfried Friese. Do lutego 1743 odprawiał on nabożeństwa pod gołym niebem. Kościół nie miał wieży ani dzwonu; zarówno dzwony jak i cmentarz kościoła katolickiego przez następne lata były użytkowane przez obie wspólnoty. Zbór wraz z pastorówką przekazano do użytku w 1744r. – ich wizerunek z około 1750r. znamy dzięki grafice Friedricha Bernharda Wernera.
W tym samym okresie budowane są kościoły ewangelickie w Mirsku i pobliskich wsiach: Proszowej, Rębiszowie, Świeradowie. Wszystkie te budowle były nietrwałe.
1749
Ze względu na rozległość parafii uznano za celowe powołanie stanowiska katechety w Gierczynie, który wkrótce potem otrzymał miano drugiego proboszcza (Pastor Secundarius). Pierwszym katechetą i sekundariuszem zostaje w 1749r. Christian Gotthelf Martius z Saksonii, który umiera w Gierczynie na febrę w 1762.
1762
23-letni Johann Gottlieb Dressler pochodzący z Kwieciszowic zostaje sekundariuszem pastora Friese w Gierczynie, a po jego śmierci (1764) pastorem. W latach 1765-81 stanowisko sekundariusza jest nieobsadzone. Pastor Dressler umiera 9 marca 1781.
1767-68
Pod kierownictwem pastora Dresslera drewniany dom modlitwy w Gierczynie zostaje zastąpiony budynkiem kamienno-ceglanym. W środę po Wielkanocy 1767 roku drewniany budynek rozebrano. 29 maja miejscowi górnicy w obecności królewskiego komisarza wykopali ziemię pod nową świątynię. Została ona erygowana 12 października 1768 a 3 listopada 1768r. pastor Dressler uroczyście poświęcił ją. W latach 1768-1777 dobroczyńcy dobudowali ambonę, ołtarz, chrzcielnicę, konfesjonał i organy, a całe wnętrze zostało pięknie udekorowane na biało-złoto w stylu barokowym. Kościół miał ambonę ołtarzową i dwa piętra drewnianych empor. Sklepienia, stropy i konstrukcja dachu były drewniane, dach pokryto łupkiem. Wnętrze było jasne. Świątynia miała powierzchnię 440m kwadratowych i kubaturę 3080m sześciennych. Ponieważ nie było w niej dzwonu, ewangelicy porozumieli się z katolikami w sprawie używania dzwonów kościoła katolickiego do sprawowania kultu ewangelickiego. Taki stan rzeczy trwał aż do 1945r.
9 marca 1781
Umiera pastor Johann Gottlieb Dressler
1782-83
Heise z Hartmannsdorf jest sekundariuszem kościoła w Gierczynie a w 1783 roku funkcję tę obejmuje Klose z Thomaswaldu
1820
Przeprowadzono remont kościoła ewangelickiego
I poł. XIXw
Prawdopodobne założenie cmentarza ewangelickiego (wg stanu z 1988r. najstarsze niezidentyfikowane nagrobki pochodzą z pierwszej połowy XIX wieku). Do tego czasu cmentarz przy kościele katolickim służył wyznawcom obu religii. Cmentarz położony jest tuż za zabudowaniami wsi na wschód od kościoła przy drodze Gierczyn-Przecznica. Ma plan trapezu o powierzchni 0,73ha, najstarsza część otoczona była murem. Posiadał bramę i kapliczkę.
1911
Do budynku kościoła ewangelickiego dobudowano czteroboczną wieżę. Kościół przyjmuje postać, którą znamy z zachowanych zdjęć i pocztówek
1922
Przeprowadzono remont kościoła ewangelickiego
Przed 1945
W parafii gierczyńskiej mieszkało 334 ewangelików i 9 katolików. Kościół katolicki ze względu na zbyt małą liczbę wiernych nie miał swojego księdza. Ostatnim przedwojennym pastorem kościoła ewangelickiego od 1928 do 1945 (1946r.) był Alfred Kraft.
1945-47
Czas wypędzeń niemieckiej ludności. Kościół zostaje opuszczony przez dotychczasowych wiernych i od tej pory pozostaje nieużytkowany
1958
Zniszczenia budynku oceniono na 15%
1965
Kościół ewangelicki w Gierczynie jest już całkowicie zdewastowany
1971
Kościół został definitywnie zamknięty z powodu zagrożenia zawalaniem
1973
Po 205 latach istnienia Kościół ewangelicki w Gierczynie wysadzono. Mieszkańcy obserwowali jego wyburzenie z górnej części wsi. Na miejscu kościoła postawiono budynek PGRu.
Podobny los spotyka niektóre inne kościoły poewangelickie w okolicy, np. w Proszowej (rozebrany w 1983), Mirsku (do dziś popada w ruinę), Świeradowie (rozebrany w 1973r.)
2008
Nieistniejący od 25 lat kościół ewangelicki w Gierczynie wykreślono z rejestru zabytków
Pastorzy kościoła ewangelickiego w Gierczynie:
Johann Krause (Crusius) z Elrich od 1552 do 18 IV 1604, zmarł w Gierczynie
Magister Kasper Tralles z Mirska od 5 maja 1604 do 1618
Johann Schwedler z Mirska od 1618 do 25 II 1654, urodzony w 1583 w Mirsku, nauki pobierał w Jeleniej Górze, Wrocławiu i Wittenberdze, jako jeden z nielicznych pastorów ewangelickich przeżył w swojej funkcji całą wojnę trzydziestoletnią
M. Gottfried Friese od 26 I 1742 do X 1764
Johann Gottlieb Dressler z Kwieciszowic od 1765 do 9 marca 1781
Johann Christoph Möschter z Pielrzymki 1782-1783
Heise z Gros-Hartmannsdorf od 1783
Christian Gottlieb Dressler od 1798 do 1815
Alfred Kraft od 1928 do 1945 lub 1946r. Wysiedlony.
Do przygotowania kroniki korzystałem głównie z następujących źródeł:
Prace Ullricha Junkera z zasobów Jeleniogórskiej Biblioteki Cyfrowej
Portalu zabytek.pl
Kroniki Gryfowa, Mirska, Przecznicy i Proszowej
Zdjęcia z zasobów Wikipedii