Do sekcji “Pocztówki” dopisałem odcinek pokazujący historię Domu Wypoczynkowego znanego w swej bogatej historii m.in. jako Touristenheim, Erholungsheim, DPS napisanej na podstawie pocztówek z mojej kolekcji.
Zapraszam do zakładki “Touristenheim”
Drugi z kilku znacznych obiektów we wsi: Touristenheim. Miał on wiele imion w swej historii, ostatnia oficjalnie używana nazwa to DPS. Dziś z rozpędu – i chyba z braku jasności co do obecnego statusu – zwany byłym DPSem.
Adres do 1945r: Querbach 230
Adres obecny: Przecznica 92
Pierwsze wzmianki o budynku pochodzą z Chronik Querbach: pod datą 4 września 1902 zapisano, że właścicielem jest Bruno Engel. Czy może to być data powstania budynku? Nie wiem, ale nawet jeśli nie, to nie wydaje się by powstał on dużo wcześniej. Był to bowiem pierwszy budynek we wsi, który od początku powstał z myślą o obsłudze ruchu turystycznego, który w początkach XX wieku dopiero się rozkręcał. Dowodem choćby pierwsze kartki wysyłane przez letników z Przecznicy właśnie w 1902r. (wg zbiorów autora; być może są starsze kartki…). Można więc bezpiecznie przyjąć, że Touristenheim powstał na przełomie wieków.
Tenże Bruno Engel również w 1902r. zakłada spółdzielnię celem budowy i rozbudowy sieci oświetlenia elektrycznego we wsi. W 1912r. nazwisko Bruno Engel pojawia się również jako właściciel Engel’s Landhaus “Am Waldessaum” – bardzo ładnego domu przysłupowego “Na skraju lasu” o numerze 225 (dziś już go nie ma, znajdował się w Radoszkowie poniżej dzisiejszego numeru 135). Znaczną osobą w skali wsi jawi się ten Bruno.
Przed 1914r. Touristenheim spłonął ale wiemy, jak w swej pierwszej wersji wyglądał, bowiem uchwyciły go jedne z najstarszych moich przecznickich pocztówek. Poniższe trzy obrazki pokazujące najstarszą formę obiektu pochodzą z trzech wieloobrazkowych pocztówek z lat 1906-1908 , których właściwe fragmenty powiększyłem. Pełne wersje tych kartek zaprezentuję w innej sekcji.
Z roku 1911 pochodzi pierwsza wzmianka o Tourinstenheim w przewodnikach po Górach Izerskich. O ile jeszcze Meyer w 1894r oraz Grieben i Patschovsky w 1903r. w ogóle Przecznicy nie zauważają, to w drugim dziesięcioleciu XX wieku już każdy bedeker naszą wieś wymienia. Pierwszy czyni to Meyer w 1911r. – choć o wsi dużo nie mówi, to odnotowuje istnienie Touristenheim Querbach (cena za nocleg 1-1.5 Marki). A w wydanym w 1913r. przewodniku Patchovsky po raz pierwszy zamieszcza dłuższą wzmiankę o wsi: “700 mieszkańców, poczta i rozmównica publiczna (Fernsprechstelle) znajdująca się naprzeciwko Touristenheim”. A Touristenheim i Kretscham (znane lepiej jako Gerichtskretcham – Karczma Sądowa) wymienia jako godne polecane obiekty turystyczne we wsi.
Budynek po pożarze zostaje odbudowany, przywrócona mu zostaje funkcja turystyczna. 9 marca 1914r. przybywają pierwsi goście. W początkach sierpnia tegoż roku wypoczywa tu grupa 40 dzieci pracowników firmy Linke Hofmann Werke z Wrocławia (późniejszego Pafawagu). Na oficjalną inaugurację 14 sierpnia 1914 roku przybywa z Berlina grafini (po naszemu hrabina) Bismarck. Budynek zostaje przez nią ochrzczony imieniem księcia Bismarcka i odtąd nosi nazwę Fürst-Bismarck-Baude. A tymczasem już od dwóch tygodni trwa nowy pożar – tym razem zaczyna płonąć cała Europa.
Według zapisów Chroniki w tym czasie właścicielem budynku jest ciągle Bruno Engel, co potwierdza również kartka, pokazująca stan budynku po odbudowie (bez obiegu, dopisek ręczny 1917r.) z wymalowanym nazwiskiem właściciela (Inh. Bruno Engel).
Do 1921r. brak nowych informacji, a w grudniu tego roku budynek zostaje kupiony przez Bolesławiecką asę Chorych (Bunzlauer Allgemeine Orts und Landkrankenkasse). Na pocztówce wysłanej w tymże roku – a więc zrobionej nieco wcześniej – widać na ścianie szczytowej budynku napis, który sugeruje, że właścicielem jest teraz Florian Fizia. Proszę zwrócić uwagę na nieprawdopodobną wręcz identyczność obu kartek za wyjątkiem nazwiska właściciela. Moim zdaniem wydawca kartki (Willy Hoffmann, Lauban) na zlecenie nowego właściciela użył powtórnie poprzedniego zdjęcia, obrobił je graficznie nieco postarzając, przemalował chmury i jakoś tak sprytnie zastąpił nazwiska na ścianie, że nawet w powiększeniu wygląda to na autentyk.
Nie zmienia to faktu, że gdzieś pomiędzy 1917 a 1921 rokiem Bruno Engel sprzedał ten biznes Florianowi Fizzi. We wsi Bruno jednak pozostał, bo Chronik wspomina o nim jeszcze w `1925r., a o jego synu Willim w 1935.
Tak więc w grudniu 1921r., gdy obiekt przechodzi w ręce Bolesławieckiej Kasy Chorych, znika ze ściany Bismarck, a po raz pierwszy pojawia się nazwa Erholungsheim – po polsku dosłownie powiedzielibyśmy dom wypoczynkowy, ale w nadchodzących latach będzie on pełnił również rolę sanatorium i schroniska turystycznego. Na przykład przewodnik Storm z 1928r. informuje, że Erholungsheim Bunzlau funkcjonowało jako Jugendherberge (schronisko młodzieżowe ), oferując 10 łóżek, a zainteresowani noclegiem mieli kontaktować się z niejakim p. Schminderem (nazwisko takie nie występuje w znanych mi spisach mieszkańców wsi).
Początkowo dom wypoczynkowy nazywa się Bunzlau, co widać zarówno na budynku (malutkie litery pod dużym napisem Erholungsheim), jak i w tytule pocztówek z lat 1923 i 1924r. Przy okazji poznajemy wnętrze budynku.
Z tego okresu pochodzi reklama domu wypoczynkowego wydrukowana w lokalnej prasie
Chwilę potem Bunzlau z nazwy znika, co pokazują nam kartki z lat 1927 i 1928.
Jak z tych zdjęć widać, dość pieczołowicie dbano, by na budynku znajdowała się zawsze właściwa nazwa. Była to chyba najczęściej przemalowywana ściana w całej wsi.
Najbogatsza w treść kartka z tego okresu z obiegiem z 1929r. pokazuje sam budynek, jego otoczenie oraz wnętrza. A co najciekawsze – salę do leżakowania wraz z kuracjuszami.
To samo zdjęcie Liegehalle, ale z innej kartki, gdzie jest ono znacznie większe i wyraźniejsze. Mimo że pozowane i przez to bardzo statyczne, to takie zaludnione stare pocztówki lubię najbardziej, bo to ludzie najwięcej o tych czasach mówią.
Krótki opis domu wypoczynkowego na odwrocie kartki z drugiej połowy lat dwudziestych.
Na początku lat 30. – być może w 1931, jak pokazuje poniższa kartka nadana 21 lipca ) budynek przechodzi remont generalny, istotnie zmieniając swój wygląd. Na niekorzyść według mnie – wiejski i nieco wyrafinowany charakter zostaje zastąpiony prostszą modernistyczną bryłą.
Być może ponownie zmienił się właściciel – wg Chronik Querbach w 1934 roku jest nim Reinhard Elsner. Gdzieś pomiędzy 1931 a 1933 rokiem z długiej nazwy obiektu znika kasa chorych a pojawia się nowa krótsza wersja: Erholungsheim Querbach. Funkcjonuje ona na wszystkich kartkach nadanych w latach 1933-1936.
Na poniższej kartce z 1933 roku warto zwrócić uwagę na dwie rzeczy: na fakt, że tytuł pocztówki został naklejony, maskując poprzedni, oraz na to, że po raz pierwszy żadne napisy na ścianie nie informują o nazwie i właścicielu obiektu.
Jedna z nielicznych zimowych kartek z Przecznicy. Choć wysłana w grudniu 1937r., została ona pewnie wydrukowane jeszcze przed rokiem 1936., kiedy jeszcze obowiązywała nazwa Erholungsheim Querbach.
W 1936 roku pojawia się pierwsza kartka z nazwą informującą, że nadeszły nowe czasy i nowy porządek.
Chronik Querbach informuje, że w 1937r. budynek jest w posiadaniu Nationalsozialistische Volkswohlfahrt, czyli Narodowosocjalistycznej Ludowej Opieki Społecznej – instytucji utworzonej pod egidą NSDAP skupiającej wszystkie organizacje pomocowe Rzeczy. A na opisach kartek pojawia się skrót NSV. Domem wypoczynkowym w imieniu NSV zarządza Radtke.
Pod koniec lat trzydziestych (nie później niż w 1938) obiekt ponownie – i po raz ostatni za czasów niemieckich – zostaje przemianowany. Tym razem na NSV Müttererholungsheim, czyli Dom Wypoczynkowy dla Matek. Przed budynkiem pojawia się flaga ze swastyką, a nad wejściem głównym tablicą z nową nazwą.
Ostatnia w moich zbiorach kartka z widokiem Touristenheim z czasów niemieckich została użyta – ale nie wysłana – już dobrze po wojnie. 3 lutego 1947 roku ktoś pewnie otrzymał (od organizatorów? feryjnej sympatii?) tę kartkę z widokiem Müttererholungsheim na pamiątkę kursu narciarskiego odbytego w Jeleniej Skale, jak tuż i krótko po wojnie dzisiejszą Przecznicę zwano.
Bezpośrednio po wojnie (październik 1945r.) budynek przejęła polska administracja i urządziła w nim urząd gminny, na czele którego stał pan Adler. Od 1 stycznia 1990 służył jako Dom Opieki Społecznej oferując 65 miejsc osobom przewlekle somatycznie chorym oraz miejsca pracy mieszkańcom wsi. W latach 1975 i 2002 przeszedł modernizacje, w wyniku których pojawiła się m.in. winda i oczyszczalnia. W 2008r. DPS Oddział w Przecznicy został zamknięty, a wraz z nim zniknęła ze wsi jedyna publiczna instytucja i jedyny publiczny pracodawca zarazem.
I choć w latach już nam bardzo współczesnych, Touristenheim doczekał się nowych właścicieli i kolejnego remontu, to życia budynkowi póki co nie przywrócono i jego przyszłość pozostaje niejasna.
